Ở Việt Nam nghêu phân bố nhiều ở Gò Công Đông (Tiền Giang), Bình Đại, Ba Tri,
Thạnh Phú (Bến Tre), Cầu Ngang, Duyên Hải (Trà Vinh), Vĩnh Châu (Sóc Trăng), Bạc
Liêu, Vĩnh Lợi, Ngọc Hiển (Minh Hải), ven biển Cần Giờ (Thành phố HCM), chưa
thấy ở ven biển Bắc bộ, Trung bộ.
Nghêu sống vùi trong đáy cát bùn của vùng triều, chủ yếu ở giải triều giữa và
dưới triều, có thể gặp ở độ sâu 4m. Trong tự nhiên chưa gặp loài này ở vùng đáy
bùn, đáy rắn chắc.
2. Sinh sản:
Nghêu là loài phân tính đực cái riêng, chưa gặp hiện tượng lưỡng tính. Những
con có tuyến sinh dục thành thục nhìn thấy tuyến sinh dục căng lên như hai múi
bưởi, màu nâu nhạt.
Mùa đẻ của chúng là quanh năm, tập trung vào tháng 6, chiếm đến 60% cá thể
chín muồi. Mùa đẻ phụ vào tháng 11-12.
Sức sinh sản: Số trứng trong noãn sào con cái 3.168.000 - 8.650.000, trung
bình 5.362.000 trứng trong một cá thể.
Con cái có tuyến sinh dục thành thục ở kích thước chiều cao vỏ bé nhất
28-29mm, con đực là 32-33mm.
Nghêu đực và cái phun tinh trùng và trứng vào nước, trứng được thụ tinh phát
triển thành ấu trùng, ấu trùng của chúng sống trôi nổi trong nước một thời gian
thì hình thành vỏ rồi chìm xuồng đáy.
Ấu thể nghêu lớn lên thành “nghêu cám” bé bằng nửa hạt gạo, vỏ mỏng, dẹp,
nặng 0,04-0,07g/con (15.000-25.000 con/kg) vùi sâu khoảng 1cm, nghêu cám theo
triều lên kiếm ăn nên thường bị sóng cuộn và dòng triều đưa đi tương đối xa, có
khi lên bờ phơi khô mà chết.
Khoảng hơn 1 tháng sau “nghêu cám” lớn thành nghêu giống, nặng 0,16-0,20g/con
(5.000-6.000con/kg), vỏ đã tương đối cứng, có thể đem ương ở các bãi.
3. Tập tính ăn: Nghêu là loại động vật ăn lọc.
Trong ống tiêu hoá của nghêu thấy: mùn bã hữu cơ 75-90%, còn lại là sinh vật
phù du chủ yếu là tảo Silic phù du: Bacillariopyceae (90-95%), tảo giáp
Dinophyceae (3,3-6,6%), tảo lam, tảo lục, tảo kim mỗi loại từ 0,8-1,0%.
Tháng 2-5 nghêu ăn tích cực, lượng thức ăn trong ống tiêu hoá cao nhất.
Các tháng mùa mưa lũ và sau mùa lũ có độ muối nhạt, chúng phải ngậm vỏ, không
ăn một thời gian dài trong ngày, độ no thấp.
Ở Trà Vinh nghêu có độ béo cao nhất vào tháng 4-6, thấp nhất vào tháng 10-12.
4. Sinh trưởng:
Trong điều kiện tương đối thuận lợi, môi trường không xấu. Từ trứng đến
“nghêu cám” qua 2 tháng, từ nghêu cám đến nghêu giống cỡ 800-1.000 con/kg qua
6-8 tháng và từ nghêu giống đến nghêu thịt (cỡ 50 con/kg) qua 10 - 11 tháng nữa.
Tổng thời gian từ khi nghêu được sinh ra đến lúc thu hoạch là 18 - 20 tháng,
có chiều cao vỏ từ 4 - 71mm.
Ở Trà Vinh nghêu cỡ 20mm, nặng trung bình 2,7g/con (370 con/ kg )
Nghêu càng lớn thì tỷ lệ thể tích càng to, tuy nhiên khối lượng thịt tăng
chậm hơn khối lượng vỏ. Cụ thể 100 kg nghêu cỡ chiều cao 35 - 37mm, nặng 45 - 50
con/kg, ta thu được 7,7 - 8,3 kg thịt; nhưng 100 kg nghêu to cỡ 49 - 50mm, nặng
19 - 21 con/kg thì chỉ thu được 6,7 - 7,3 kg thịt, vì vậy không nên để nghêu quá
lớn mới thu hoạch.
II. KỸ THUẬT NUÔI:
1. Chọn bãi nuôi:
a. Nền đáy:
Nền đáy có ý nghĩa quyết định trong đời sống của nghêu. Nền đáy là cát bùn
hoặc cát - cát bùn có cỡ hạt 0,062 - 0,250mm là thích hợp.
Chọn bãi ở vùng trung triều và dưới triều, đáy tương đối bằng phẳng, ít dốc,
nền đáy hơi xốp, độ sâu vùi của nghêu khoảng 4-6cm dưới lớp mặt đáy.
b. Nhiệt độ:
Nhiệt độ trung bình của không khí 25,2 - 28,4oC, cao nhất 28,4oC (tháng 4)
thấp nhất 25,2oC ( tháng 1). Mùa nóng nhiệt độ tối đa 35oC, có khi lên 37,8oC
(tháng 6,7).
c. Nồng độ muối:
Mưa tại chỗ cùng lũ thượng nguồn xuống làm nồng độ muối thấp nhất, trung bình
7-10‰, có khi gần 1-2‰, lúc triều thấp.
Nước lên với nồng độ muối cao 25-30‰, chỉ tồn tại 2-3 giờ/ ngày, lúc này
nghêu tranh thủ kiếm ăn, sau đó lại nhanh chóng khép vỏ và vùi xuống sâu.
2. Quy hoạch bãi nuôi:
- Ở cồn bãi ven biển thì phân lô dạng bậc thang theo chiều dọc bãi thành hình
chữ nhật.
Diện tích vuông rộng 1-2 ha.
Đường phân vuông thẳng góc với đường bờ. Dọc các đường phân vuông phải cắm
cọc tre hay gỗ (mỗi cọc cách nhau 4-6m) có lưới chắn rải theo các cọc.
Chiều dài lưới khoảng 300-400m, chiều cao lưới chắn khoảng 40cm (kích thước
mắt lưới 4-5mm).
- Các bãi cồn ở giữa các cửa sông (thường có dạng bầu dục hay tam giác) thì
phân vuông theo cỡ bàn cờ.
Diện tích mỗi vuông 2 - 4 ha có rào chắn 4 cạnh (rào chắn gồm cọc và lưới như
trên).
3. Nghêu giống:
Đến nay chủ yếu dựa vào nguồn giống tự nhiên ở Gò Công Đông, Bình Đại, Ba Tri ở
cồn bãi có nghêu cám và nghêu giống, mật độ trung bình 15-20 con/dm2 (có nơi
100-150 con/dm2).
Trường hợp chuyển giống nghêu ở nơi khác về nuôi, đóng bao khoảng 10kg/bao
dùng bao bì thấm nước, nên chuyển về ban đêm, tránh mưa (đảm bảo thời gian vận
chuyển từ lúc thu đến lúc gieo giống không quá 12-16 giờ, chuyển bằng thuyền
trọng tải 4-6 tấn, có tốc độ cao).
Không dùng con nghêu giống đã há miệng và có mùi ươn.
Thả giống rải đều lúc thuỷ triều đang lên, triều xuống thả ở chỗ nước sâu
10cm, không thả giống ở chỗ nước cạn.
Mật độ: cỡ 800-1.000con/kg thì thả 300-350con/m2, 3.500-3.600kg/ha. Nếu thả
giống cỡ nhỏ cỡ 3.000-4.000con/kg thì cần 900-1.000kg/ha.
Hàng năm ở Tiền Giang và Bến Tre có thể thu hoạch 2.000-3.000 tấn nghêu
giống, cung cấp cho các bãi nuôi trong tỉnh và các nơi khác.
4. Chăm sóc:
a) Ở các bãi cồn, mỗi hộ dựng một chòi canh trên mặt biển, diện tích 8-10m2
thường xuyên có 1-2 người gác, lúc triều lên có 3-4 lao động thu con nghêu giống
bị sóng và thuỷ triều đưa vào bờ đem thả lại chỗ nước sâu. Việc này tiến hành
vào 3-4 tháng đầu sau khi thả giống cho đến khi nghêu đạt 20mm.
b) Thường xuyên kiểm tra rào chắn nhất là chân rào để nghêu không bị đẩy ra
ngoài vuông nuôi. Nếu nghêu tập trung lại một góc hay một phía rào nào đó thì
phải bắt chúng trở lại góc đối diện.
c) Thu bắt các con ốc mỡ trơn (Polynices didyma Bottem), ốc mỡ hoa (Natica
maculosa Lamarch) vì chúng di động tìm mồi bắt ăn những con nghêu nhỏ.
5. Thu hoạch:
Cỡ thu tốt nhất, chiều cao vỏ 36-37mm, tương đương 50con/kg, cỡ trên 50mm vỏ rất
dày và nặng.
Mùa thu có chất lượng cao vào tháng 4-7.
Cần thu nghêu thịt vào lúc triều rút, lúc này chúng đã ăn no, thải các vật
thừa trong vỏ, chỉ giữ lại nước nên thịt nghêu rất sạch, ngược lại thu lúc triều
lên thường chúng ngậm cát giảm chất lượng khi chế biến.
Các sản phẩm thu cần đóng bao ngay (mỗi bao 30-40kg) giữ ở nơi râm mát, tránh
nắng, tránh mưa, nếu bảo quản tốt nghêu sống được 40-48 giờ.
Loại bỏ con nghêu mở vỏ, có mùi ươn thối bốc ra.
Số nghêu còn lại rải ra nền đáy cát gần bãi biển hay cửa sông có nồng độ muối
20-30‰ để kéo dài sự sống của chúng.
Nếu nuôi đúng các yêu cầu trên đạt năng suất 48-56 tấn/ha, giá 1.200đ/kg ( ở
thành phố Hồ Chí Minh năm 1995), người nuôi thu 40 triệu. Trừ chi phí (giống: 5
triệu, chuyên chở 1,6 triệu, vật tư và chi khác 1,4 triệu) = 8 triệu. Nếu 4 lao
động/ha, thì một lao động thu 6-7 triệu đồng/năm. Nuôi nghêu ở cửa sông Cửu
Long, ven biển Nam bộ có thể đưa sản lượng 100.000 tấn/năm (Nguyễn Hữu Phụng,
1996).
(Web Ninh Thuan PT)
Sản xuất giống nghêu Bến Tre
NNVN, 16/12/2003
Nghêu Bến Tre là thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao. Vỏ nghêu được sử dụng
trong ngành mỹ nghệ và công nghiệp chế biến vôi cung cấp cho nuôi trồng thủy
sản. Nghêu sinh trưởng nhanh, sức sinh sản lớn. Gần đây nghêu đã được chế biến
đông lạnh xuất khẩu (2.000 – 3.000 tấn nghêu thịt/năm).
Nuôi vỗ nghêu bố mẹ
Nghêu bố mẹ được thu ngay trên bãi ở Bình Đại và Bạc Liêu, có trọng lượng cá
thể lớn hơn 20gr. Mang về vệ sinh sạch sẽ, đo kích thước và cân trọng lượng.
Nghêu được nuôi trong hệ thống tuần hoàn với hệ thống lọc cơ học, sinh học và bể
nuôi thể tích mỗi bể 100 lít. Trong quá trình nuôi nước được tuần hoàn liên tục
và sau mỗi giờ nước trong bể nuôi được tuần hoàn 100%.
Mỗi bể nuôi thả từ 10 – 50 con. Hàng ngày thay từ 5 – 15% lượng nước trong hệ
thống, tùy theo chất lượng nước. Nghêu bố mẹ được kiểm tra và vệ sinh mỗi ngày.
Hệ thống sục khí hoạt động liên tục trong suốt thời gian nuôi.
Thức ăn chủ yếu là tảo, khi cho ăn ngừng tuần hoàn nước trong 1 – 2 giờ. Khẩu
phần thức ăn cho vào bể nuôi với mật độ 60 x 103tb/m, ngày cho ăn 2 lần. Trong
quá trình nuôi theo dõi các yếu tố môi trường như nhiệt độ nước, pH, độ mặn, ôxy
hòa tan.
Kích thích sinh sản
Ngâm hóa chất: Ngâm toàn bộ nghêu bố mẹ trong dung dịch NH4OH 1% trong 20 –
30 phút, sau đó cho sốc nhiệt bằng cách phơi trực tiếp dưới ánh nắng mặt trời
trong 15 – 20 phút.
Sốc mạnh: Hạ nhiệt độ toàn bộ nghêu bố mẹ ở 6 – 80C khoảng 5 – 6 giờ và kế
tiếp cho sốc nhiệt dưới ánh nắng mặt trời trong 15 –20 phút.
Uơng nuôi ấu trùng
Ấu trùng phù du: Được nuôi trong bể có thể tích từ 70 – 400 lít, mật độ nuôi
từ 3 – 25 ấu trùng/m. Thức ăn chính là các loại tảo, cho vào bể với mật độ 3000
– 15000tb/m, cho ăn 2 lần/ngày. Sục khí liên tục, thay nước 60 – 70% mỗi ngày.
Ấu trùng đáy: Tiếp tục nuôi trong bể có thể tích 70 – 400 lít, cho ăn 2
lần/ngày. Nền đáy: Cát 0,5–1cm. Thay nước 50–70%/ngày hoặc chế độ tuần hoàn.
Giống nhỏ: Tiếp tục nuôi trong bể có thể tích 70 – 400 lít. Thức ăn chủ yếu
là tảo như tảo đơn bào, tảo khuê... mật độ cho ăn 25000tb/m, 2 lần/ngày. Nền đáy
cát từ 1 – 2cm. Thay nước 30 – 50%/ngày hoặc có chế độ tuần hoàn.
* Yếu tố môi trường trong các bể ương ấu trùng
Nhiệt độ nước 26,5 – 300C.
Độ mặn 18 – 22 phần nghìn; pH 8–8,5; DO 6 – 8mg/l; N2–N= 0,2 – 0,25mg/l.
Trong các yếu tố môi trường trên, nhiệt độ là yếu tố khó khống chế trong suốt
thời kỳ ương nuôi ấu trùng và yếu tố này có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình SX
giống.
Trong toàn bộ quá trình ương nuôi nghêu thì tỷ lệ sống từ giai đoạn thụ tinh
đến giai đoạn sống đáy rất thấp, dao động từ 8 – 25%. Đây là giai đoạn quyết
định đến sự thành công hay thất bại cho quá trình SX giống nhân tạo nghêu.
Chế độ thay nước trong ương nuôi sẽ góp phần nâng cao hay giảm thấp tỷ lệ
sống của nghêu trong toàn bộ quá trình SX giống. Do đó cần thay nước 60 –
70%/ngày ở giai đoạn ấu trùng và sau đó có thể giảm 30 – 50% ở giai đoạn giống
lớn sau 2 tháng.
Lưu ý: Nghêu Bến Tre có thể sinh sản và ương nuôi trong điều kiện nhân tạo.
Nghêu thành thục có thể kích thích sinh sản bằng dung dịch NH4OH, kết hợp với
sốc nhiệt... Kết quả kích thích sinh sản số lượng con cái thành thục tham gia
sinh sản đạt từ 20 – 40%. Số lượng trứng thu được mỗi con cái trong một lần đẻ
dao động từ 1,7 – 8,025 triệu/1 cá thể cái, bình quân 5,08 triệu trứng/1 cá thể
cái, với trọng lượng con cái từ 18 – 49g. Sức sinh sản hiệu quả ước tính từ ấu
trùng chữ D mạnh khỏe đưa vào ương nuôi dao động từ 70,16 – 74,39% đối với sinh
sản tự nhiên và dao động trong giới hạn từ 41,9 – 50,7% đối với kích thích bằng
hóa chất. Trong vòng đời, ấu trùng nghêu trải qua giai đoạn phù du từ 9–11 ngày,
sau đó mới chuyển sang giai đoạn sống đáy với tỷ lệ sống giai đoạn này rất thấp
dao động từ 12 – 32%. Giống nhỏ 35 ngày tuổi có kích thước 1,165mm và giống 100
ngày tuổi có kích thước khoảng 4mm.
